بام ایران؛ دماوند

می خواهیم در مورد بلندترین قله ی ایران، بلندترین قله ی آتشفشانی آسیا و نوزدهمین قله ی مرتفع جهان صحبت کنیم، کوهی به ارتفاع 5610 متر که در بخش مرکزی رشته کوه البرز، در جنوب دریای خزر و در شهرستان آمل واقع شده است.
این کوه در 69 کیلومتری شمال شرق تهران، 62 کیلومتری غرب آمل و 26 کیلومتری شمال شهر دماوند قرار گرفته و در شرایطی که آسمانی صاف و آفتابی داشته باشیم، از شهرهای تهران، ورامین و قم این کوه باعظمت قابل رؤیت است.

دماوند کوهی آتشفشانی است با دهانه ای مخروطی شکل که از لایه های گدازه و خاکستر تشکیل شده است. آخرین فعالیت آتشفشانی اش حدود 38500 سال پیش اتفاق افتاده است.
قبل از این که قدم بر قله این آتشفشان خاموش بگذارید فوران بخار گوگرد از نقاط مختلف را شاهد خواهید بود.
هرچند اولین صعود به قله ی دماوند، صعود ویلیام تیلور تامسون، دبیر نظامی سفارت انگلستان، در سپتامبر 1837 ثبت شده، اما به احتمال زیاد قبل از او ایرانی هایی به این مهم دست یافته اند که متاسفانه اطلاعاتی از آن در دست نیست.
رودخانه های جاری در اطراف این کوه عبارتند از: رودخانه هراز در جنوب و شرق کوه، رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب کوه، رودخانه پنج او (پنج آب) در شرق و رودخانه تینه در شمال کوه.

دماوند نقش پر رنگی در تاریخ اساطیری ایران به خود اختصاص داده و در فرهنگمان نماد استواری و پایداری تلقی می شود. در اشعار و ادبیات نیز جایگاه ویژه ای دارد. داستان به بند کشیده شدن ضحاک توسط فریدون در یکی از غارهای این کوه در شاهنامه:
بیاورد ضحاک را چون نوند / به کوه دماوند کردش ببند
به کوه اندرون تنگ جایش گزید / نگه کرد غاری بنش ناپدید
بیاورد مسمارهای گران / به جایی که مغزش نبود اندران
فرو بست دستش بر آن کوه باز / بدان تا بماند به سختی دراز
و پرتاب تیر از روی کوه دماوند توسط آرش، کماندار ایرانی، در پیکار ایران و توران از جمله داستان هایی هستند که اهمیت این کوه را در ادبیاتمان نشان می دهند.
قله ی دماوند از سال 1381، به عنوان "اثر طبیعی ملی" در شمار مناطق چهارگانه ارزشمند از نظر حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. همچنین در سی ام تیر ماه 1387، به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
در تقویم ایران، 13 تیرماه به عنوان روز ملی دماوند نامیده شده که مصادف است با یکی از مهمترین جشن های باستانی ایرانیان یعنی جشن تیرگان. در متون تاریخی آمده است که آرش کمانگیر در این روز از قله دماوند با پرتاپ تیری مرز ایران را مشخص کرده است. کوهنوردان و دوستداران طبیعت هر ساله این روز را جشن می گیرند.

برای صعود به دماوند مسیرهای متعددی وجود دارد که از بین آن ها چهار مسیر اصلی عبارتند از:
- جبهه شمال دارای دو جان پناه در ارتفاع 4000 و 4700
- جبهه شمال شرقی دارای یک پناهگاه به نام تخت فریدون در ارتفاع 4400
- جبهه غربی دارای یک پناهگاه به نام سیمرغ در ارتفاع 4200
- جبهه جنوبی دارای یک پناهگاه به نام بارگاه سوم در ارتفاع 4200
پرترددترین مسیر برای صعود به قله، جبهه جنوبی است.

مرتغع ترین قله ایران، دارای یخچال های بزرگی است که گرداگرد این کوه قرار گرفته اند. معروفترین این یخچال ها عبارتند از:
- یخچال های دوبی سل، عروسکها، سیوله و خورتاب سر در جبهه شمالی
- یخچال دره یخار در جبهه شمال شرقی
- یخچال شمال غربی
- یخچال غربی
- یخچال جنوب شرقی

در هر ارتفاعی از دماوند می توان شاهد گونه های متنوعی از گیاهان بود که برخی از آن ها فقط در ارتفاعی خاص دیده می شوند.
وجود دشتی از شقایق، یکی از زیباترین مناظری است که می توان در کوه مشاهده کرد. این دشت در ارتفاع 2000 تا 3500 متری دامنه کوه، چشم انداز فوق العاده ای ایجاد کرده است.
از گونه های گیاهی شاخص منطقه می توان به این موارد اشاره کرد: کلاه میر حسن دماوندی، کزل دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. همچنین برخی از بته های خاردار دماوند عبارتند از: خارپشتی، بته های بنفش رنگ اسپرس پشته ای و گچ دوست گل سنگی.
گونه های جانوری دماوند نیز شامل روباه، شغال، بز، سگ، میش، گرگ، قوچ، گراز، خرگوش و پرندگانی چون عقاب طلایی، کبک، بلدرچین و خفاش می باشد.
در گونه های جانوری منطقه، یک خزنده خاص و کمیاب وجود دارد که در هیچ منطقه ی دیگری از دنیا غیر از البرز مرکزی یافت نمی شود. این گونه ی در معرض خطر انقراض، افعی لطیفی نام دارد. این خزنده اندمیک ایران با نام افعی دماوندی نیز شناخته می شود زیرا که بزرگترین زیستگاه حفاظت شده ی آن پارک ملی لار در پای کوه دماوند است.

در ارتفاعات دماوند می توان دمایی تا 60 درجه زیر صفر (در فصل زمستان) و یک درجه زیر صفر (در فصل تابستان) تجربه کرد. بنابراین اگر می خواهید صعودی راحت داشته باشید، فصل تابستان بهترین زمان برای شماست. البته در فصل تابستان نیز احتمال روبرو شدن با هوای برفی وجود دارد پس حتما قبل از صعود هوای منطقه را بررسی کنید.

صعود به بام ایران، مستلزم داشتن تجهیزات ضروری و بسیار مهمی است که نبودشان، حتما در صعود اختلال ایجاد خواهد کرد. مهمترین این تجهیزات عبارتند از:
- کفش کوهنوردی
- کوله ی مناسب
- لباس کوهنوردی
- کاپشن گورتکس مناسب صعود
- دستکش کوهنوردی
- باتون
- عینک کوهنوردی
در صورت کمپ زدن، چادر کوهنوردی و کیسه خواب مناسب هم ضروری است.

کوهنوردی و صعود به هر قله ای، به ویژه قله دماوند، یکی از لذت بخش ترین و در عین حال چالش برانگیزترین تجربه هاست. برای اینکه بتوانید صعودی بی دردسر و راحت داشته باشید، باید به نکات بسیاری توجه کنید.
از مهمترین این نکات می توان به فراگرفتن آموزش های کوهنوردی و همچنین برنامه ریزی برای صعود اشاره کرد. داشتن آمادگی جسمانی بالا نیز می تواند شانس شما را برای صعودی موفق و لذت بخش افزایش دهد. برای صعود به قله دماوند، باید صعود به قلل دیگر و شب مانی در ارتفاع را تجربه کرده باشید. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که حتما با راهنمایی مجرب، قدم در این راه بگذارید تا بتوانید با خیالی آسوده مسیر صعود و فرود را پشت سر بگذارید.
اگر شما هم آرزوی ایستادن بر قله بلند ترین کوه ایران را دارید حتما برنامه های صعود چهارفصل ایران را پیگیری کنید.